Θα ήθελα να ξεκινήσω από αυτά που μας χωρίζουν με τον Σωτήρη. Το πρώτο είναι ένα γράμμα. Αυτός είναι Χατζηγάκης, εγώ Χατζηδάκης.
Επειδή, μάλιστα, συνυπήρξαμε στο κοινοβούλιο, αυτό υπήρξε αφορμή για μια σειρά από παρεξηγήσεις. Όχι μόνο επιστολές που απευθύνονταν στον έναν κατέληγαν στο γραφείο του άλλου. Αλλά και δηλώσεις και κινήσεις του ενός, αποδίδονταν στον άλλον. Με ό, τι μπορείτε να φανταστείτε ότι συνεπάγετο αυτό.
Το δεύτερο πράγμα που μας χωρίζει δεν είναι μυστικό για όσους παρακολουθούν την πολιτική ζωή του τόπου. Και έχει να κάνει με το ιδεολογικό μας στίγμα. Εγώ θεωρούμαι περισσότερο φιλελεύθερος με την οικονομική έννοια του όρου. Ενώ ο Σωτήρης είναι περισσότερο κοινωνικά φιλελεύθερος, κάτι που καθίσταται σαφές σε όποιον διαβάσει το βιβλίο του. Όσον αφορά σε ζητήματα της οικονομίας, ο Σωτήρης έχει μια δυσπιστία απέναντι στην ελεύθερη αγορά, κάτι που δεν είναι δικό μου χαρακτηριστικό.
Μας ενώνουν, όμως περισσότερα, απ’ ότι μας χωρίζουν. Συγκεκριμένα, μας ενώνει ο δρόμος της μετριοπάθειας, ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός και ο σεβασμός στα πολιτικά, κοινωνικά και ανθρώπινα δικαιώματα.
Ανεξαρτήτως αν συμφωνεί ή διαφωνεί κανείς μαζί του, ο καθένας θα αναγνωρίσει ότι ο Σωτήρης είχε και έχει πάντοτε ευπρέπεια, ανεξάρτητη σκέψη και το θάρρος της γνώμης του.
Δεν θα ήταν υπερβολή να πω πως, όπως λέγεται λαϊκά, είχε και έχει πάντοτε την κάπα του κρεμασμένη. Λέει, δηλαδή, πάντα, αυτό που πιστεύει.
Δεν θα ήταν επίσης υπερβολή να πω πως όλα αυτά τα χαρακτηριστικά που προανέφερα, σε συνδυασμό με τις δεκαετίες της ενεργού κοινοβουλευτικής του παρουσίας, τον καθιστούν έναν πραγματικό ευπατρίδη της πολιτικής ζωής της χώρας μας.
Το πρώτο πράγμα που εντυπωσιάζει τον αναγνώστη είναι το πόσο προσεκτικά δουλεμένο είναι το βιβλίο που κρατάει στα χέρια του. Κάτι που αποτυπώνεται από την πληθώρα βιβλιογραφικών παραπομπών, και από την αναφορά σε ρεύματα σκέψης που εκτείνονται από τον Αριστοτέλη και τον Χέγκελ μέχρι τον Φρίντμαν και τον Μίνσκυ.
Εκ των πραγμάτων η ανάλυση του συγγραφέα κινείται σε τρία επίπεδα τα οποία αλληλεπιδρούν μεταξύ τους: Το παγκόσμιο, το ευρωπαϊκό και το ελληνικό επίπεδο.
Κόσμος – Παγκοσμιοποίηση
Ο Σωτήρης Χατζηγάκης με το βιβλίο του μας μιλά για τις προσκλήσεις που αντιμετωπίζουμε ως Ελλάδα, ως Ευρώπη, αλλά και ως ανθρωπότητα σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία.
Όπως εύστοχα τονίζει ο συγγραφέας, έναν τέτοιο κόσμο δεν μπορούμε να επιχειρούμε να τον ερμηνεύσουμε στη βάση παλαιών ταξικών διαχωρισμών και μέσα από θεσμούς που έχουν ήδη αποδυναμωθεί. (113) Κάτι που βλέπουμε, δηλαδή, να γίνεται συχνά στη χώρα μας σε ζητήματα όπως η τρομοκρατία και ο ευρωσκεπτικισμός, τα οποία αρκετοί αναλυτές τα προσεγγίζουν αποκλειστικά από τη σκοπιά μιας ταξικής πάλης.
Ο Σωτήρης κάνει αναφορά στον Καντ (72), και τη θέση του πως η ιστορία της ανθρωπότητας εξελίσσεται μέσα από ιστορικές φάσεις και ριζοσπαστικές αλλαγές που αναδιαμορφώνουν το παγκόσμιο γίγνεσθαι. Είναι σαφές πως διανύουμε μια τέτοια φάση σήμερα. Οι νέες τεχνολογίες έχουν αλλάξει τα πάντα. Από τη μορφή της εργασίας μέχρι τη μορφή των ανθρωπίνων σχέσεων.
Δεν μπορούμε, λοιπόν, να κλείνουμε τα μάτια σε αυτές τις εξελίξεις και να μένουμε προσκολλημένοι σε προσεγγίσεις περασμένων δεκαετιών. Αν η πολιτική δεν προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα, δεν έχει τίποτα ουσιαστικό να προσφέρει στους πολίτες. Μόνο παρωχημένα συνθήματα και ψεύτικες ελπίδες.
Ευρώπη
Οι προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης έχουν γίνει ιδιαίτερα αισθητές στην Ευρώπη, τα τελευταία χρόνια
Όπως τονίζει ο συγγραφέας, η Ευρώπη έδειξε ολιγωρία μπροστά στις μεγάλες προκλήσεις αυτές. Και αυτό είχε ως αποτέλεσμα η ήπειρός μας να περνάει μέχρι σήμερα μια μεγάλη υπαρξιακή κρίση. Όπως συνηθίζεται σε συνθήκες κρίσης, ο λαϊκισμός και ο φανατισμός έχουν βρει πρόσφορο έδαφος. Έτσι, τα πολιτικά άκρα έχουν ενισχυθεί σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες τα τελευταία χρόνια, καθώς έχουν καταφέρει να πείσουν μεγάλη μερίδα των πολιτών ότι μόνο αυτοί ενδιαφέρονται για τα προβλήματά τους.
Με τις πρόσφατες ήττες, όμως, των Podemos στην Ισπανία, της ακροδεξιάς στην Αυστρία, την Ολλανδία και τη Γαλλία, η Ευρώπη παίρνει μια πίστωση χρόνου –έχοντας χάσει, βέβαια, τη Βρετανία- ώστε να εμβαθύνει τους δεσμούς της και να βρει λύσεις στις παθογένειες που την ταλαιπωρούν. Δεν πρέπει να επαναπαυθεί κανείς όμως, γιατί ο ευρωσκεπτικισμός κινδυνεύει να επανέλθει δριμύτερος στο άμεσο μέλλον.
Το μεγάλο στοίχημα για την Ευρώπη σήμερα, λοιπόν, είναι να αποδείξει ότι δεν είναι ψυχρό γραφειοκρατικό πρότζεκτ αποκομμένο από την καθημερινότητα των ευρωπαίων πολιτών. Αλλά ότι είναι μια ένωση που μπορεί να προσφέρει προοπτική για χειροπιαστή βελτίωση της ζωής των Ευρωπαίων και να εξασφαλίσει ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά τους.
Ελλάδα
Σήμερα δεν ζούμε, όμως, μόνο, την υπαρξιακή κρίση της Ευρώπης, αλλά και την υπαρξιακή κρίση της Ελλάδας σχετικά με τη θέση της στην Ευρώπη.
Η κρίση των τελευταίων ετών και η τιμωρητική διάθεση κάποιων ευρωπαϊκών κύκλων απέναντι στην Ελλάδα έχουν κάνει τους Έλληνες να είναι οι πιο αρνητικοί απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση σήμερα.
Παρά τα μεγάλα λάθη που έχουν γίνει, όμως, είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε τα μεγάλα οφέλη της χώρας μας από τη συμμετοχή μας στην ΕΕ. Οφέλη στα οποία στέκεται ο Σωτήρης (251), αναφέροντας μεταξύ άλλων τη σημαντική προσφορά των ευρωπαϊκών προγραμμάτων
o στη στήριξη των υποβαθμισμένων περιοχών της χώρας,
o στην ενίσχυση αδύναμων κοινωνικών ομάδων,
o στον εκσυγχρονισμό του κράτους,
o στην προώθηση και χρηματοδότηση μεγάλων αναπτυξιακών προγραμμάτων, δικτύων και έργων
o αλλά και στη στήριξη στον χώρο της υγείας, στο περιβάλλον, στην εργασία.
Παρά τις αδυναμίες της Ευρώπης, η λύση δεν είναι να περιοριστούμε στον ρόλο ενός απομονωμένου κράτους β’ κατηγορίας, όπως οραματίζονται κάποιοι ιδεοληπτικοί. Η λύση είναι να παλέψουμε για να σταθεί η χώρα μας στα πόδια της. Και να μπορέσει να βοηθήσει την ΕΕ να αλλάξει, όντας στον πυρήνα της, όχι στο περιθώριο. Αυτή είναι διαχρονικά τόσο η προσωπική μου θέση, όσο και η θέση της Νέας Δημοκρατίας, από την εποχή του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Και είναι μια θέση που την υπερασπιστήκαμε με θάρρος, όταν κάποιοι έπαιζαν στα ζάρια την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας.
Ο Σωτήρης επιχειρεί να προσδιορίσει τη σημερινή θέση της Ελλάδας κάνοντας μια ενδιαφέρουσα ιστορική αναδρομή από τη σύσταση του ελληνικού κράτους.
Με την αναδρομή αυτή αποτυπώνει ανάγλυφα τις κοινωνικές δυναμικές που διαμορφώθηκαν όλα αυτά τα χρόνια. Και πώς η ζύμωση των δυναμικών αυτών διαμόρφωσαν τις εξελίξεις σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο στη χώρα μας μέχρι σήμερα.
Διαβάζοντας κανείς τις σελίδες αυτές διαπιστώνει πόσα μοτίβα παραμένουν σταθερά επί δεκαετίες στη χώρα μας. Όπως η μάχη μεταξύ αυτών που υποστηρίζουν τον εκσυγχρονισμό και αυτών που θέλουν όλα να μείνουν ίδια. Αλλά και η διαπλοκή, ο κρατισμός, οι πελατειακές σχέσεις, ο λαϊκισμός, δεν είναι φαινόμενα σημερινά.
Είναι προβλήματα με βαθιές ρίζες που μέχρι σήμερα μας κρατάνε πίσω. Και ορθώνουν εμπόδια στην προσπάθειά μας για έξοδο από την κρίση και τη μετάβαση σε ένα νέο μοντέλο.