Δώδεκα μήνες πριν το 2000, συντελούνται ήδη οι μεγάλες αλλαγές που θα σημαδέψουν το νέο αιώνα. Εξελίξεις, όπως είναι η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, οι νέες τεχνολογίες και η κοινωνία των πληροφοριών, κ.ά. Ωστόσο, το βασικό ίσως γνώρισμα του 21ου αιώνα θα είναι η λειτουργία νέων και ευρύτερων συσσωματώσεων, η ισχύς των οποίων θα ξεπερνά κατά πολύ την παρεμβατική δύναμη των εθνικών κρατών. Το θέμα δεν είναι αν οι σχηματισμοί αυτοί είναι απαραίτητοι – η αναγκαιότητά τους έχει προ πολλού αποδειχθεί – αλλά το ποιες ακριβώς θα είναι οι αρμοδιότητές τους και μήπως πρέπει να ενισχυθούν κι άλλο. Πολλοί σήμερα τονίζουν πλέον την ανεπάρκεια του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου ή την αναποτελεσματικότητα του ΟΗΕ σε κρίσιμα θέματα για τον πλανήτη.
Οι επικρίσεις αυτές δεν αφήνουν στο απυρόβλητο την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία έχει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στον επόμενο αιώνα. Ρόλο, στον οποίο μπορεί να ανταποκριθεί μόνο αν εξισορροπήσει την πολιτική της έκφραση με την αναμφισβήτητη οικονομική της δύναμη.
Αντί, όμως, για ταχύτερη ολοκλήρωση και ενιαία έκφραση, από το Μάαστριχτ είμαστε μάρτυρες ενός αυξανόμενου ευρωσκεπτικισμού στην ΕΕ. Κι ενώ μέχρι πρόσφατα μιλούσαμε για ευρωσκεπτικιστές πολίτες, όλο και περισσότερο σήμερα πρέπει να μας προβληματίσει η «ευρωδειλία» των ίδιων των ηγετών. Φοβάμαι πως ο Μιτεράν και ο Κολ αποδεικνύονται οι τελευταίοι μεγάλοι ηγέτες που είχαν το πολιτικό θάρρος να ορθώνουν το ανάστημά τους μπροστά στα προβλήματα.
Ποιες είναι οι προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσουμε άμεσα και με πολιτικό θάρρος σήμερα; Ας τις δούμε αναλυτικότερα.
1. Θα αρχίσω με το θέμα των κοινοτικών πόρων, οι οποίοι όχι μόνο δεν φτάνουν το προβλεπόμενο 1.27% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ, αλλά καταβάλλονται προσπάθειες από τον ευρωπαϊκό Βορρά να περιοριστούν κι άλλο. Ωστόσο, πρέπει να γίνει σαφές ότι η πολιτική δεν ασκείται χωρίς λεφτά. Με προϋπολογισμό που ισοδυναμεί με τις δημόσιες δαπάνες της Ισπανίας, η ΕΕ δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις προκλήσεις του μέλλοντος και στις απαιτήσεις που δημιουργούν οι ίδιες οι πολιτικές της.
2. Όσο τα κράτη μέλη εφαρμόζουν διαφορετικές φορολογικές και κοινωνικές πολιτικές, η Κοινή Αγορά θα παραμένει ατελής. Πρέπει επιτέλους να αρχίσει η διαδικασία σταδιακής εναρμόνισης σε αυτόν τον τομέα, ώστε να εξαλειφθούν οι περιπτώσεις αθέμιτου ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών μελών.
3. Αν βρούμε το θάρρος να επιβάλουμε έναν ενιαίο “ευρω-φόρο” στα προσωπικά και εταιρικά εισοδήματα, χωρίς βέβαια να αυξάνουμε την υφιστάμενη φορολογία, θα πετύχουμε έναν σημαντικό πολιτικό στόχο: θα ενισχύσουμε το δεσμό του πολίτη με την υπόθεση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και θα λήξει επιτέλους η συζήτηση για τις εισφορές των κρατών μελών.
4. Ανάμεσα στις σοβαρότερες ελλείψεις συγκαταλέγεται και η απουσία κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ). Δεν θα σταθώ στη Βοσνία και στο Κοσσυφοπέδιο, διότι αποκορύφωμα ήταν η πρόσφατη κρίση στο Ιράκ, όπου η ΕΕ δεν ήταν καν παρατηρητής. Είναι φανερό ότι η οικονομική δύναμη της Ευρώπης θα μένει ανεκμετάλλευτη, όσον καιρό η ΕΕ θα αρκείται στο να είναι στη σκια των ΗΠΑ
5. Η συμμετοχή της Ευρώπης στη συνδιαμόρφωση της νέας παγκόσμιας τάξης είναι απαραίτητη, εάν πράγματι θέλουμε να προστατεύσουμε την ανταγωνιστικότητά μας και να διαφυλάξουμε το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο από το ντάμπινγκ των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών. Για να επιβάλουμε όμως ένα μίνιμουμ κοινωνικών και περιβαλλοντικών προδιαγραφών στη λειτουργία της παγκόσμιας οικονομίας, πρέπει να αντιμετωπίσουμε την έλλειψη πολιτικού βάρους της ΕΕ στη διεθνή πολιτική σκηνή.
6. Η ασφάλεια των πολιτών περιλαμβάνει επίσης τη δημόσια τάξη και υγεία. Το μαζικό ρεύμα μεταναστών προς την ΕΕ, η ανησυχητική εξάπλωση των ναρκωτικών και η δράση του οργανωμένου εγκλήματος είναι φαινόμενα που κανένα κράτος μέλος δεν μπορεί να αντιμετωπίσει από μόνο του. Επιβάλλεται, λοιπόν, η πραγματική “κοινοτικοποίηση” των σχετικών πολιτικών σε έναν τομέα όπου τα κράτη μέλη διατηρούν πάρα πολλές αρμοδιότητες, παρά την όποια πρόοδο σημειώθηκε στο Άμστερνταμ το 1997.
7. Τέλος, παραμένει πάντα οξυμένο το «δημοκρατικό έλλειμμα» στην ΕΕ. Στα ελάχιστα που πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα εντάσσονται η επέκταση των αρμοδιοτήτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η απ’ευθείας εκλογή του προέδρου της Κομισιόν, κ.λπ.
Αυτά περίμεναν οι Ευρωπαίοι πολίτες να συζητηθούν στη σύνοδο κορυφής της Βιέννης κι όχι το θέμα των … καταστημάτων αφορολογήτων ειδών. Όσο αποσιωπούμε τις σοβαρές προκλήσεις της εποχής μας, ας μην μας εκπλήσσει ο συνεχώς αυξανόμενος ευρωσκεπτικισμός. Απαιτούνται, λοιπόν, Ευρωπαίοι ηγέτες, οι οποίοι, πρώτον, να εμπνεύσουν και, δεύτερον, να πείσουν ότι διαθέτουν τη βούληση και το θάρρος να υλοποιήσουν τα αναγκαία μέτρα. Ηγέτες που να προηγούνται – κι όχι να έπονται – των εξελίξεων.