Οταν στην Ευρώπη προέκυψε το θέμα του 35ώρου και, μάλιστα, χωρίς μείωση των αποδοχών, αρκετοί στην Ελλάδα το “υιοθέτησαν” περίπου ως πολιτική του μέλλοντος στην αγορά εργασίας. Φαίνεται πως επικράτησε το σκεπτικό “Θα δουλεύουμε λιγότερο, θα πληρωνόμαστε το ίδιο, θα βοηθήσουμε συμπτωματικά και τους ανέργους, άρα καλό είναι”. Αν στη Βρετανία κάποιος πολιτικός υποσχεθεί παροχές, οι πολίτες αναρωτιούνται ποιός θα “πληρώσει το λογαριασμό”. Στην Ελλάδα, σε μια τέτοια περίπτωση η αντίδραση είναι “Τί χαρά!”. Ας κάνουμε λοιπόν μερικές διευκρινίσεις για το 35ωρο. Διότι αν ήταν τόσο εύκολο να εφαρμοστεί, θα είχε εφαρμοστεί εδώ και χρόνια.
Μια νέα διευθέτηση του χρόνου εργασίας όντως είναι το ζητούμενο στα κράτη μέλη της ΕΕ. Εχει σημασία όμως το ποιά θα είναι αυτή η αναδιάρθρωση του χρόνου εργασίας και ποιά οφέλη θα εξασφαλίσει. Και σε αυτό το σημείο η πρόταση για το 35ωρο δεν φαίνεται να αντέχει σε σοβαρή κριτική.
Κατ’αρχάς, η μείωση του χρόνου εργασίας χωρίς να μειωθούν οι αποδοχές σημαίνει ότι το κόστος εργασίας – ούτως ή άλλως από τα υψηλότερα στον κόσμο – θα αυξηθεί κι άλλο. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας εξέλιξης δεν μπορεί παρά να είναι πρόσθετη επιβάρυνση για τις επιχειρήσεις στην ΕΕ και στην Ελλάδα, ενώ ήδη παρατηρείται μια τάση φυγής των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων προς χώρες με χαμηλότερο κόστος εργασίας και μεγαλύτερη απορρύθμιση της αγοράς. Η εξαιρετικά δυναμική εποχή την οποία διανύουμε – ας λάβουμε υπόψη μας τις πρόσφατες αλυσιδωτές αντιδράσεις στα παγκόσμια χρηματιστήρια – δεν μας επιτρέπει να παραβλέπουμε τί συμβαίνει σε άλλες περιοχές του πλανήτη μας. ‘Αρα αντί για μικρότερη θα έχουμε μεγαλύτερη ανεργία. Θα πάμε για μαλλί και θα βγούμε κουρεμένοι.
Δεύτερον, ακόμη κι αν μειωθούν οι αποδοχές αναλογικά με τη μείωση του χρόνου εργασίας – κάτι που το συζητούν τα ευρωπαϊκά σοσιαλιστικά κόμματα, αλλά όχι τα ελληνικά συνδικάτα – πάλι δεν είμαι σίγουρος ότι θα δημιουργηθούν πολλές νέες θέσεις εργασίας. Διότι η μείωση του ωραρίου θα επιφέρει στροφή των εργαζομένων προς συμπληρωματική εργασία και δη ανασφάλιστη. Αυτό σημαίνει ότι, πρώτον, θα διατηρηθεί αναλλοίωτος ο συναγωνισμός μεταξύ των εργαζομένων και, δεύτερον, με την εισφοροδιαφυγή αυτή υποθηκεύεται το υπό κατάρρευση – έτσι κι αλλιώς- ευρωπαϊκό κράτος πρόνοιας, ιδίως στην Ελλάδα.
Τρίτον, ένα φιλόδοξο σχέδιο όπως είναι η καθιέρωση του 35ώρου σε μια ολόκληρη εθνική οικονομία θα δυσκολέψει ιδιαίτερα τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες αποδεδειγμένα αποτελούν τη ραχοκοκκαλιά της ΕΕ. Οι επιχειρηματίες γνωρίζουν πολύ καλά ότι συμφέρει να έχεις έναν πεπειραμένο εργαζόμενο με πλήρες ωράριο, παρά δύο με μειωμένο και το νεοφερμένο να τον εκπαιδεύεις εξ αρχής.
Τέταρτον, προκειμένου να αποφύγουν αύξηση του κόστους εργασίας και διοίκησης εξαιτίας των νέων προσλήψεων, οι επιχειρήσεις πιθανότατα θα επενδύσουν στην περαιτέρω αυτοματοποίησή τους και, ως εκ τούτου, δεν θα δημιουργηθούν τόσο πολλές θέσεις εργασίας όσο ελπίζουν οι θιασώτες του 35ώρου.
Αντί να σκεφτόμαστε με ισοπεδωτικό και παραδοσιακό τρόπο, βρίσκοντας προκρούστειες λύσεις σ’έναν κόσμο που διαρκώς αλλάζει, οφείλουμε να αξιοποιήσουμε τον δυναμισμό των καιρών, με ό,τι συνεπάγεται αυτός ο δυναμισμός για την αγορά εργασίας. Είναι καιρός να αποδεχθούμε το γεγονός ότι η εργασία – όλων μας ανεξαιρέτως – ολοένα και περισσότερο θα μετατρέπεται σε “τηλεργασία”, χωρίς την παραδοσιακή εξάρτηση από συγκεκριμένο τόπο. Αυτή η εξέλιξη καθιστά αναγκαία τη ριζική αναθεώρηση των εργασιακών σχέσεων και την αύξηση της ευελιξίας τους, όχι τη “σκλήρυνσή” τους με συλλογικές συμβάσεις σε εθνικό επίπεδο.
Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, ότι η ανάγκη για φιλελευθεροποίηση των εργασιακών σχέσεων και ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας επισημαίνεται τόσο από την Κομισιόν όσο και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Και τα δύο όργανα της ΕΕ καλούν τα κράτη μέλη να προσανατολίσουν την αναδιάρθρωση της αγοράς εργασίας στη βάση της ευελιξίας και των αποκεντρωμένων διαπραγματεύσεων μεταξύ επιχειρήσεων και εργαζομένων. Οι προτάσεις Ζοσπέν και Πρόντι δεν είναι ο κανόνας, αλλά η εξαίρεση και υπαγορεύονται περισσότερο από πολιτικούς λόγους. Με λίγα λόγια, το 35ωρο και γενικώς οι δεσμευτικές ρυθμίσεις που εξαγγέλλονται δεν δίνουν την απαιτούμενη απάντηση στο σοβαρό πρόβλημα της ανεργίας.
Διότι, εδώ που τα λέμε, εμείς οι πολιτικοί δεν έχουμε πολλά να προσφέρουμε όσον αφορά την απασχόληση. Εχω πλήρη συνείδηση ότι δεν με συμφέρει αυτή η ειλικρίνεια, αλλά ελάχιστους ανέργους θα μπορούσα εγώ προσωπικά να βοηθήσω να βρουν εργασία. Αυτή τη δουλειά την κάνουν πολύ καλύτερα οι επιχειρήσεις.