Η αλλαγή είναι ο μόνος δρόμος προς τα εμπρός – εισήγηση σε εκδήλωση του Ινστιτούτου Καραμανλής και του Hanns Seidel Stiftung

Εισήγηση Κωστή Χατζηδάκη στην εκδήλωση του Ινστιτούτου Καραμανλής και του Hanns Seidel Stiftung

«Πουλάει η Ευρώπη;» 

Η κατάσταση σήμερα: Μια πολυεπίπεδη κρίση

• Δεν ζούμε μόνο στην Ελλάδα μια περίοδο έντονων εξελίξεων, αλλά είναι η ίδια η Ευρώπη που περνά μια πολυεπίπεδη κρίση. Είναι κατ’αρχάς μια κρίση πολιτική:
  • Η παράταση του δράματος του Brexit, είναι ενδεικτική του χάους στο οποίο έχει βυθιστεί η Βρετανική πολιτική.
  • Άλλο παράδειγμα είναι αυτό της Γαλλίας, όπου το κίνημα των κίτρινων γιλέκων προκαλεί τόσες δυσκολίες στον Εμμανουέλ Μακρόν, που ήρθε στο προσκήνιο ως το νέο πρόσωπο του ευωπαϊσμού.
  • Παράλληλα, παρατηρούμε ότι συνεχίζεται η άνοδος των λαϊκιστικών κομμάτων που παρουσιάζουν τον απομονωτισμό ως τη μαγική λύση για όλα τα προβλήματα,
• Ωστόσο, η Ευρώπη έχει μπροστά της και μια σειρά από άλλου τύπου προκλήσεις:
  • Πρώτα από όλα την κρίση ανταγωνιστικότητας που πλήττει την Ευρώπη εδώ και αρκετά χρόνια. Η παγκοσμιοποίηση έχει προκαλέσει τη μετακίνηση θέσεων εργασίας σε χώρες όπως η Κίνα, προκαλώντας αποβιομηχανοποίηση και οδηγώντας πολλούς Ευρωπαίους στην ανεργία.
  • Παράλληλα, η Ευρώπη είναι μια ήπειρος που γερνάει. Και αυτό έχει αρχίσει ήδη να δημιουργεί πιέσεις στα ασφαλιστικά συστήματα όλων των χωρών. Πιέσεις που θα γιγαντωθούν όσο η τάση συνεχίζεται.
  • Έχουμε, επίσης, τη μεταναστευτική κρίση, η οποία βρήκε την Ευρώπη απροετοίμαστη, με αποτέλεσμα να προκύψουν ζητήματα τόσο ανθρωπιστικής φύσεως, όσο και στον τομέα της ασφάλειας.

Ψήγματα αισιοδοξίας

• Όλες αυτές οι εξελίξεις μας κάνουν, ευλόγως, να αναρωτιόμαστε αν η Ευρώπη πουλάει; Οι έρευνες κοινής γνώμης (Ευρωβαρόμετρο) μας δίνουν κάποια ψήγματα αισιοδοξίας, καθώς οι θετικές γνώμες για την ΕΕ έχουν αυξηθεί σε σχέση με την περίοδο έξαρσης της κρίσης:
  • Από τη μια μεριά, έπαιξε ρόλο η, έστω με προβλήματα και καθυστερήσεις, αντιμετώπιση της κρίσης και η οικονομική ανάκαμψη που βίωσαν σχεδόν όλες οι Ευρωπαϊκές χώρες, (με ουραγό την Ελλάδα, δυστυχώς).
  • Από την άλλη, οι παρενέργειες που προκαλεί το Brexit στη Μ. Βρετανία και η πρόσληψή της ως παράδειγμα προς αποφυγή, λειτουργούν ως πηγή αλληλεγγύης για τα υπόλοιπα κράτη μέλη και του πολίτες της ΕΕ.
• Μόνο που η οικονομική ανάκαμψη, ο τρόμος του Brexit, όπως και αυτός που προκάλεσε μια πιθανή έξοδος της Ελλάδας από την Ευρωζώνη, είναι φαινόμενα παροδικά. Δεν υπάρχει τίποτα που να μας βεβαιώνει πως οι αυξημένες θετικές γνώμες για την ΕΕ θα διατηρηθούν. Οι περισσότερες προκλήσεις μάλιστα παραμένουν.

• Δεδομένου ότι η Ευρώπη έχει ακόμη δρόμο να κάνει σε σχέση με εκείνες τις μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται, είναι πιθανό να ξαναρχίσει να προσλαμβάνεται αρνητικά. Δεν μπορεί, επομένως, να επιβιώσει ως το μη χείρον βέλτιστον. Επιβάλλεται να κινηθεί γρήγορα, πριν κλείσει το παράθυρο ευκαιρίας που έχει ανοίξει και με αφορμή το Brexit και:
  • Να μιλήσει στις καρδιές των Ευρωπαίων όπως μιλά στα μυαλά τους.
  • Να αναδείξει εκείνες τις υπάρχουσες πολιτικές που βελτιώνουν τη ζωή τους στην πράξη.
  • Και, το πιο σημαντικό, να κάνει εκείνες τις μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται έτσι ώστε να αντιμετωπίσει τα δομικά της προβλήματα.

Η Ευρώπη να μιλήσεις στις καρδιές των πολιτών της

• Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα επιτύχει εάν μετατραπεί σε ένα γραφειοκρατικό πρότζεκτ, αποκομμένο από τις πραγματικές ανάγκες των πολιτών. Όπως είναι φυσικό, κανείς δεν μπορεί να ταυτιστεί με ένα τέτοιο εγχείρημα.
• Το μόνο που καταφέρνει μια τέτοια ελιτίστικη προσέγγιση είναι να ενισχύσει τους απανταχού λαϊκιστές, δίνοντάς τους το πάτημα που χρειάζονται για να ισχυριστούν ότι μόνο αυτοί, και όχι κάποιοι ψυχροί τεχνοκράτες στις Βρυξέλλες, μπορούν να δώσουν λύσεις στα μεγάλα προβλήματα.

• Ο μόνος τρόπος για να αγκαλιαστεί πραγματικά η ΕΕ από τους πολίτες της είναι με το να:
  • Αφουγκραστεί διαφορετικές απόψεις και να τις ενσωματώσει, μέσω διαβούλευσης, στη διαμόρφωση προτάσεων, χωρίς τεχνοκρατικούς δογματισμούς.
  • Να εστιάσει στην ελπίδα, όχι στον φόβο.
  • Να δώσει την μάχη με πειθώ, επιχειρήματα και απλότητα.
  • Όχι μόνο με καρτεσιανή λογική αλλά και με ευαισθησία και συναισθηματική προσέγγιση.
• Όπως είδαμε στο Brexit, την μάχη την έχασαν οι φιλοευρωπαϊστές, εν μέρει, στο επίπεδο τη πειθούς, καθώς δεν ενέδυσαν την πληθώρα επιχειρημάτων τους με συναισθηματισμό και συμβολισμό, όπως έκαναν οι αντίπαλοί τους.

Η Ευρώπη να αναδείξει τις υπάρχουσες εκείνες πολιτικές που βελτιώνουν τη ζωή των πολιτών στην πράξη

• Η Ευρώπη έχει να επιδείξει μια μέτριου μεγέθους επιτυχία στη “διαφήμιση” των οφελών των πολιτικών της για τους Ευρωπαίους πολίτες.
• Κάποιοι να ωφελούνται περισσότερο και κάποιοι λιγότερο, αλλά δεν υπάρχει πολίτης της ΕΕ ο οποίος δεν έχει ωφεληθεί από κάποιες έστω πολιτικές της.
• Σπάνια, ωστόσο, οι πολίτες γνωρίζουν ότι μία συγκεκριμένη αλλαγή ή βελτίωση στη ζωή τους έχει σαν πηγή την Ευρωπαϊκή Ένωση.

• Για αυτό έχουν ευθύνη και τα εθνικά πολιτικά συστήματα στην ΕΕ, καθώς υπάρχει μια τάση, να διεκδικούνται οι δάφνες στο εθνικό επίπεδο για οτιδήποτε θετικό, ενώ παράλληλα ρίχνεται το φταίξιμο στις Βρυξέλλες για όλα τα αρνητικά.
• Υπάρχουν όμως πολλά παραδείγματα εξαιρετικά δημοφιλών πολιτικών, όπως το Erasmus και πιο πρόσφατα η κατάργηση των τελών περιαγωγής (roaming) τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να “διαφημιστούν” τα πρακτικά αποτελέσματα των πολιτικών της ΕΕ.

Η Ευρώπη να κάνει τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις

• Η ΕΕ όμως, όσο συναισθηματισμό και αν επενδύσει, όσο και αν διαφημίσει ό,τι ήδη κάνει, θα μπορέσει πραγματικά να εμπνεύσει τους πολίτες της αν, πάνω από όλα, τους αποδείξει ότι εργάζεται αδιαλλείπτως για τη συνεχή βελτίωση της καθημερινότητάς τους.
• Πρέπει, λοιπόν, να μιλήσουμε και για το πώς πρέπει να αλλάξει η ΕΕ.
• Χρειαζόμαστε λοιπόν:
• Μία ασφαλή Ευρώπη: Η ασφάλεια πρέπει να είναι η προτεραιότητα, καθώς η ελευθερία και η ευημερία δεν μπορούν να αναπτυχθούν χωρίς αίσθημα ασφάλειας. Αυτό μπορεί να γίνει με:
  • Την προστασία των εξωτερικών συνόρων ώστε να διασφαλίσουμε το δικαίωμα στην ελεύθερη μετακίνηση μέσα στην ΕΕ (π.χ. με την ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής – FRONTEX).
  • Την αποτροπή της τρομοκρατίας και του οργανωμένου εγκλήματος (π.χ. Με ενίσχυση της συνεργασίας των εθνικών υπηρεσιών πληροφοριών).
  • Καλύτερη κοινή πολιτική άμυνας, λόγω των αναδυόμενων απειλών όπως ο ρωσικός υβριδικός πόλεμος, οι στρατιωτικές φιλοδοξίες της Κίνας, η αμφισβήτηση της Ευρωατλαντικής συμμαχίας από τον Τραμπ.

• Μία Ευρώπη που αντεπιτίθεται στην οικονομία: Αυτό μπορεί να γίνει με:
  • Επενδύσεις στην έρευνα και την καινοτομία, ιδιαίτερα στην ψηφιακή οικονομία (οι ΗΠΑ αυτή τη στιγμή δαπανούν τα διπλά από ό,τι κάνουμε εμείς).
  • Δημιουργία μιας δυναμικής οικονομίας μέσα από το ελεύθερο και με κανόνες εμπόριο και μια ισχυρή τραπεζική ένωση.
  • Εξασφάλιση ισότητας ευκαιριών και κοινωνικής ένταξης για όλους και ειδικά για τη νέα γενιά και τις γυναίκες στην εργασία.
• Μία Ευρώπη που υπερασπίζεται τις αξίες και την πολιτισμική μας πολυμορφία.

Για να το πετύχουμε αυτό πρέπει:

• Να προστατέψουμε τον πολιτισμικό μας πλούτο, παραδόσεις και τις Ευρωπαϊκές μας αξίες.
• Να αξιοποιήσουμε τα εκπαιδευτικά μας συστήματα για να αναδείξουμε αυτά που μας ενώνουν και την ανάγκη για ειρηνική συνύπαρξη στο μέλλον
• Να ενισχύσουμε δραστικά τα προγράμματα ανταλλαγής και επισκέψεων φοιτητών αλλά και μαθητών εντός Ε.Ε, προκειμένου οι νέοι άνθρωποι να εξοικειωθούν με τον νέο κόσμο που ανοίγεται μπροστά τους

• Μία Ευρώπη που δίνει φωνή στους πολίτες της, όπου όλοι νιώθουν ότι αντιπροσωπεύονται, ότι οι ελπίδες και οι ανησυχίες τους λαμβάνονται υπόψη. Για αυτό πρέπει:
  • Να ενισχύσουμε την κοινοβουλευτική Δημοκρατία δίνοντας περισσότερες ευκαιρίες στους πολίτες να συμμετέχουν στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων.
  • Να ενισχύσουμε τον ρόλο της Ευρώπης στον κόσμο με γρηγορότερες αποφάσεις στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής και την προστασία της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παντού.
  • Να συνεχίσουμε να καταπολεμούμε τη διαφθορά και τη γραφειοκρατία.

Μία Ευρώπη πολλών ταχυτήτων

• Το Brexit και ο ευρωσκεπτικισμός έφεραν στην επιφάνεια κάτι που όλοι γνώριζαν αλλά λίγοι παραδέχονταν: Δεν μπορούν όλες οι χώρες της ΕΕ να προχωρήσουν με την ίδια ταχύτητα ώστε να πραγματοποιηθούν οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις. Δεν είναι όλες το ίδιο πρόθυμες, ούτε το ίδιο ικανές.
• Η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων δεν είναι κάτι νέο. Είναι κάτι που έχει προκύψει εδώ και χρόνια με την Ευρωζώνη και τη Ζώνη Σένγκεν. Αντίστοιχη διαφοροποίηση αναμένεται και σε άλλα κρίσιμα ζητήματα όπως η κοινή αμυντική πολιτική. Γνωρίζουμε εκ των προτέρων πως πολλά κράτη-μέλη είναι καθέτως αντίθετα σε μια τέτοια προοπτική.

• Προσωπικά θα ευχόμουν να προχωρήσουμε όλοι μαζί. Όμως δεν γίνεται αυτοί που θέλουν και μπορούν να είναι όμηροι αυτών που δεν θέλουν, ή για κάποιους λόγους δεν μπορούν. Η μετάθεση προβλημάτων για το μέλλον τα οξύνει. Χρειάζονται γρήγορες απαντήσεις.

Κλείσιμο

• Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ελλάδα καλούνται να αντιληφθούν κάτι θεμελιώδες: Ότι η αλλαγή είναι ο μόνος δρόμος προς τα εμπρός. Διότι η στασιμότητα μπορεί να είναι βολική σήμερα, αλλά οδηγεί σε μεγαλύτερα προβλήματα αύριο. Και καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν το βίωσε αυτό πιο έντονα από την πατρίδα μας τα τελευταία χρόνια.
• Είναι στο χέρι μας, λοιπόν, να αλλάξουμε σελίδα. Με λογική και ευαισθησία, με σχέδιο και σκληρή δουλειά είμαι βέβαιος πως θα γίνει η Ευρώπη θελκτική και πάλι και στην Ελλάδα και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο!