Ποια είναι κατά την άποψη σας τα σημαντικότερα επιτεύγματα της Ε.Ε.;
Αυτό που έκανε τη διαφορά ήταν βασικά η εμπέδωση της ειρήνης, κάτι που θεωρείται αυτονόητο σήμερα αλλά σίγουρα δεν ήταν τότε που δημιουργήθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση. Μην ξεχνάμε πως από αυτή την ήπειρο ξεκίνησαν οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι. Εκτός από αυτό, νομίζω ότι με την ενιαία αγορά που δημιουργήθηκε ενισχύθηκε η δυναμική της ευρωπαϊκής οικονομίας προς όφελος όλων των πλευρών. Παράλληλα, στην πορεία υιοθετήθηκαν πολιτικές που είναι ευεργετικές για τους πολίτες, όπως η πολιτική των διαρθρωτικών ταμείων, οι πολιτικές συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και οι πολιτικές περιβάλλοντος που αυτές τις ημέρες είναι στην επικαιρότητα και η οποία έρχεται να απαντήσει σε σύγχρονες ανησυχίες για την ήπειρο μας και για τον πλανήτη.
Επίσης, ένα μεγάλο επίτευγμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι το ευρώ. Δεν είναι καθόλου δευτερευούσης σημασίας ότι δεν έχουμε τον εμφύλιο πόλεμο που είχαμε μέχρι πρότινος μεταξύ των νομισμάτων των χωρών που είναι σήμερα στην ευρωζώνη, αλλά αντίθετα έχουμε ένα κοινό νόμισμα το οποίο αρχίζει να αποκτά δύναμη στις διεθνείς αγορές και να υποκαθιστά σε μερικές περιπτώσεις το δολάριο.
Υπάρχει κάποιο «σχέδιο» της Ευρώπης; Κάποιο πλάνο των ηγετών ως προς την κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσει το ευρωπαϊκό όχημα;
Νομίζω πως υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις. Από τη μία αυτή που θα ήθελαν να φτιάξουν τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, οι φεντεραλιστές, αυτοί που πιστεύουν σε μια ουσιαστική πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης και είναι άλλοι που στέκονται στα χαρακτηριστικά της Ευρώπης που σχετίζονται με μια ενιαία αγορά. Αυτή η διαπάλη υπήρχε πάντοτε και συνεχίζεται και τώρα. Το βέβαιο όμως είναι ότι το ευρωπαϊκό ποδήλατο με τους 27 ποδηλάτες προχωρεί μπροστά. Μπορεί οι ποδηλάτες να διαφωνούν ως προς την ταχύτητα του ποδηλάτου, ως προς την πορεία που πρέπει να ακολουθήσει, κανένας όμως δεν θέλει το ποδήλατο να πέσει κάτω. Επομένως δεν μπορώ να προδιαγράψω ποια θα είναι τα επόμενα βήματα της Ευρώπης, ξέρω όμως ότι με μεγαλύτερες ή μικρότερες ταχύτητες η ευρωπαϊκή ενοποίηση θα προχωρήσει.
Τι επιδιώκει η Ελλάδα με βάση τις δύο αυτές προσεγγίσεις;
Στην Ελλάδα, παρότι το 1981 υπήρχε ισχυρή αντίδραση στην επιλογή του Καραμανλή να μπούμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με την πάροδο των χρόνων έχει γίνει αντιληπτό ότι η ευρωπαϊκή ενοποίηση είναι προς όφελος μας και η συμμετοχή της Ελλάδας είναι θετικός παράγοντας για τη χώρα μας. Σε αυτό συνέβαλαν αποφασιστικά τα κοινοτικά πλαίσια στήριξης, οι επιδοτήσεις για τους αγρότες και η αίσθηση της ασφάλειας σε μια περιοχή ιδιαίτερα ταραγμένη. Πιστεύω λοιπόν, ότι υπάρχει μια πολιτική δυναμική στην Ελλάδα, υπέρ μιας πιο ουσιαστικής ευρωπαϊκής ενοποίησης που θα φτάσει μέχρι και το σημείο μιας κοινής εξωτερικής πολιτικής. Για να γίνει όμως αυτό, θα πρέπει να υπάρχει πρώτα εναρμόνιση σε άλλους τομείς, διαφορετικά θα μείνουμε στους ευσεβείς πόθους. Δεν πρόκειται να έχουν κοινή εξωτερική πολιτική απλώς και μόνο επειδή το θέλουμε, αλλά επειδή θα έχουμε εναρμονίσει τα συμφέροντα μας έτσι ώστε να μπορούμε να μιλάμε με μία φωνή.
Ποια είναι τα κίνητρα μιας χώρας για να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει τα χαρακτηριστικά της υπερδύναμης που έχει η Αμερική, είναι όμως μια ήπια υπερδύναμη και αυτό είναι που την κάνει ελκυστική. Θα σας πω ένα παράδειγμα: Είχα επισκεφτεί πέρυσι το Κιργκιστάν, ένα κράτος ανάμεσα στο Καζακστάν και στην Κίνα, όπου ήταν έντονη η αμερικανική παρουσία. Η Ευρώπη είχε κάποια προγράμματα τα οποία δεν ήταν άμεσα ορατά στον μέσο επισκέπτη. Στη συνάντηση που είχαμε με τους εκπροσώπους των τοπικών αρχών, μας είπαν ότι φιλοδοξία τους είναι να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. «Γνωρίζουμε καλύτερα τους Αμερικάνους» μας είπαν, «αλλά εσείς μας είστε περισσότερο συμπαθείς». Αυτή είναι η δύναμη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αγωνίζεται για την ειρήνη στηριζόμενη στις αρχές της δημοκρατίας και προωθώντας τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτό είναι το στοιχείο που θα πρέπει να συνεχιστεί και να ενισχυθεί και στο μέλλον και αυτό ακριβώς την κάνει ελκυστική και για χώρες που είναι πολύ πιο κοντά από το Κιργκιστάν, όπως είναι οι χώρες των Βαλκανίων, η Ουκρανία και η Τουρκία.
Η διεύρυνση της Ε.Ε. ως πού μπορεί να φτάσει;
Έχει ήδη ληφθεί η απόφαση, η επόμενη διεύρυνση να μην λάβει χώρα πριν από το 2015, διότι είναι ανα΄γκη να «χωνέψουμε» την προηγούμενη διεύρυνση. Ακριβώς αυτό το γεγονός, το ότι έχουμε γίνει 27, έχει ενισχύσει κάποιες ανασταλτικές δυνάμεις στην επέκταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στη συζήτηση σχετικά με τα σύνορα της Ευρώπης, σίγουρα ξεκινάει κανείς από τη γεωγραφία, αλλά μη γελιόμαστε, οι αποφάσεις που λαμβάνονται πάντοτε στο τέλος, είναι αποφάσεις πολιτικές. Επομένως, όλες οι επιμέρους επιστήμες, η γεωγραφία, η ιστορία, η οικονομία, θα τεθούν στην υπηρεσία πολιτικών προκείμενου να ληφθούν αποφάσεις με πολιτικό τρόπο και με βάση τα συμφέροντα. Στα επόμενα χρόνια θα μας απασχολήσει έντονα το κατά πόσο η Τουρκία μπορεί να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ή η Ουκρανία, η Μολδαβία και τα Δυτικά Βαλκάνια. Σε κάποιες περιπτώσεις, όπως στα Δυτικά Βαλκάνια, οι απαντήσεις είναι περισσότερο προφανής. Σε κάποιες άλλες όμως, όπως Ουκρανία και Τουρκία, οι απαντήσεις δεν είναι προφανής και λόγω γεωγραφίας και λόγω πολιτικής. Αυτό που θα παίξει ρόλο τελικά θα είναι η δυναμική που θα έχει δημιουργηθεί τότε, το πώς θα πηγαίνει τότε η Ευρωπαϊκή Ένωση, το πώς οι πολίτες τοποθετούνται απέναντι στη διεύρυνση και ποιες θα είναι οι ισορροπίες όταν θα κληθούμε να λάβουμε αυτές τις αποφάσεις.
Θεωρείτε ότι το στοιχείο της θρησκείας επηρεάζει την προοπτική ένταξης μιας υποψήφιας χώρας;
Όντως, υπάρχουν πολιτικές δυνάμεις που αναφέρονται και στη θρησκεία, ως ένα χαρακτηριστικό για την Ευρώπη. Βεβαίως, ήδη έχουμε πολλούς μουσουλμάνους ως μετανάστες, ή ως πολίτες σε αρκετά κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης Η δική μου αντίληψη σε σχέση με την Τουρκία είναι η εξής: Αν ήμουν Βέλγος, Ολλανδός ή Σουηδός, θα είχα αρκετές αμφιβολίες σε σχέση με την Τουρκία για κάποιους πολύ συγκεκριμένους λόγους. Η οικονομική επιβάρυνση που θα προκαλούσε στη χώρα μου, αν ήμουν χώρα που συμβάλλει στον προϋπολογισμό, οι επιπτώσεις που μπορεί να υπάρξουν από μία ενδεχόμενη μαζική μετανάστευση, ακόμη και λόγοι γεωγραφικοί ή που έχουν να κάνουν με την παράδοση της Τουρκίας. Επειδή όμως δεν είμαι Βέλγος ή Ολλανδός, αλλά Έλληνας, είμαι υπέρ της ενταξιακής προοπτικής της Τουρκίας γιατί πιστεύω ότι είναι το μόνο όπλο που έχουμε προς το παρόν στη διάθεση μας έτσι ώστε να αναγκάσουμε την Τουρκία να αλλάξει στάση απέναντι μας, να κάνει παραχωρήσεις στο Αιγαίο και στην Κύπρο και να δημιουργηθεί μία καλύτερη σχέση ανάμεσα στις δύο χώρες. Επί τριάντα τρία χρόνια μετά το 1974 έχουμε ένα συμπαθές πλην όμως ατυχές πλαίσιο διμερών σχέσεων. Δεν έχω κάποια ένδειξη ότι αν μείνουμε σε αυτό το πλαίσιο θα έχουμε κάποια αποτελεσματική εξέλιξη στο άμεσο μέλλον. Αντίθετα, αν η ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας λειτουργήσει, θα πρέπει η χώρα αναγκαστικά να εκπληρώσει κάποιους όρους, και εκεί είναι η ουσία της υποθέσεως για εμάς.
Ας περάσουμε σε ένα άλλο θέμα. Πόσο θεωρείτε ότι οι πολίτες συμμετέχουν στις ευρωπαϊκές πολιτικές διαδικασίες και πόσο συμβαδίζουν οι πολιτικές με τη βούληση των πολιτών;
Σίγουρα θα πρέπει να βρούμε τρόπους συμμετοχής των πολιτών, πιο ουσιαστικούς από ότι σήμερα. Ένας από τους τρόπους θα μπορούσε να είναι ένα ενιαίο εκλογικό σύστημα για την εκλογή ευρωβουλευτών, με κάποιες βασικές αρχές που να ισχύουν για όλες τις χώρες και η κάθοδος στις εκλογές ευρωπαϊκών κομμάτων, προκειμένου οι εκλογές να μην είναι μία δημοσκόπηση σε εθνικό επίπεδο, αλλά να κρατούν τον ευρωπαϊκό τους χαρακτήρα. Παράλληλα θα μπορούσαμε να σκεφτούμε την ιδέα που έχει προταθεί σχετικά με την εκλογή του προέδρου της Επιτροπή ο οποίος θα εκλέγεται κατευθείαν από τους πολίτες, σε μία πανευρωπαϊκή ψηφοφορία. Αυτές οι ιδέες πολλές φορές τρομάζουν γιατί τα εθνικά κόμματα πιστεύουν ότι έτσι θα χάσουν ένα κομμάτι από τη δύναμη τους. Ωστόσο, δεν μπορείς να έχεις και την πίτα ολόκληρη και τον σκύλο χορτάτο. Δεν μπορείς να κρατάς όλη τη δύναμη στα εθνικά πολιτικά κόμματα και στις εθνικές κυβερνήσεις, να έχεις διαφορετικά εκλογικά συστήματα, να μην έχουν ανάμειξη οι πολίτες σε ευρωπαϊκό επίπεδο στη διαμόρφωση των εξελίξεων και την ίδια στιγμή να λες ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση να έχει δημοκρατικό έλλειμμα, είναι αναπόφευκτο. Αυτό δε σημαίνει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι αυτό που πολλές φορές παρουσιάζεται, ένας οργανισμός στον οποίο δήθεν αποφασίζουν γραφειοκράτες. Οι αποφάσεις λαμβάνονται από το Συμβούλιο Υπουργών και από το Κοινοβούλιο, στα οποία μετέχουν υπουργοί και βουλευτές δημοκρατικά εκλεγμένοι. Άρα, δεν μπορούμε να πούμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει δημοκρατικά στοιχεία, σίγουρα όμως υπάρχουν μεγάλα περιθώρια συμμετοχής των Ευρωπαίων πολιτών στα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Σε ότι αφορά το Ευρωσύνταγμα, ποια θα είναι η κατεύθυνση που πιστεύετε ότι θα ακολουθήσει το ζήτημα υιοθέτησης μιας συνταγματικής συνθήκης της Ε.Ε;
Για να είμαι ειλικρινής θεωρώ εξαιρετικά δύσκολο το ίδιο κείμενο να πάει για επαναδιαπραγμάτευση αυτούσιο. Τα δεκαοχτώ κράτη βέβαια, που έχουν μέχρι στιγμής επικυρώσει το κείμενο, έχουν πολύ λογικά τη θέση να ισχύσει το συγκεκριμένο κείμενο. Τα δύο κράτη στα οποία απορρίφθηκε το κείμενο μετά από δημοψήφισμα και τα πέντε κράτη που δεν έχουν ακόμη επικυρώσει εγείρουν ενστάσεις. Πιστεύω ότι μετά τις γαλλικές εκλογές θα έχουμε εξελίξεις, και θα έχουμε κάποιες πρώτες ενδείξεις στο τέλος της γερμανικής προεδρίας. Επιδίωξη των Γερμανών και όλων των δυνάμεων που θέλουν περισσότερη και καλύτερη Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, είναι να έχει διευκρινιστεί το θέμα μέχρι τις επόμενες ευρωεκλογές το 2009. Νομίζω πως η προσπάθεια που θα γίνει θα είναι να σωθεί η ουσία του συντάγματος με απάλειψη κάποιων διατάξεων οι οποίες σε κάποιες χώρες έχουν γίνει αντικείμενο έντονης κριτικής. Προσωπικά θα ήμουν ευτυχής αν μείνουν όσες περισσότερες διατάξεις μπορούν να σωθούν, όχι για άλλο λόγο, αλλά γιατί πιστεύω ότι το Σύνταγμα οδηγεί σε μια Ευρώπη περισσότερο δημοκρατική.
Κατά πόσο πιστεύετε ότι οι πολίτες είναι «αρμόδιοι» να ψηφίσουν για την υιοθέτηση ενός κειμένου όπως το ευρωσύνταγμα;
Σίγουρα όπου υπάρχει δημοψήφισμα, ο πολίτης έχει την εντύπωση ότι συμμετέχει περισσότερο. Όμως, το σχέδιο της συνταγματικής συνθήκης είναι ένα κείμενο πολυσέλιδο, που διερωτώμαι αν προσφέρεται για δημοψήφισμα. Δεν μπορείς να απαιτείς από το μέσο πολίτη που έχει τις καθημερινές του προτεραιότητες να διαβάσει ένα κείμενο 300-400 σελίδων και να σου απαντήσει με ένα ναι ή ένα όχι αν συμφωνεί. Γι’αυτό στις δημοκρατίες υπάρχουν τα κοινοβούλια, προκειμένου κάποιοι εκπρόσωποι μας που ασχολούνται αποκλειστικά με αυτό να αποφασίσουν με βάση τη συνείδηση τους και την πολιτική τους τοποθέτηση. Από την αρχή είχα την ένσταση του κατά πόσο σε αυτό το θέμα θα έπρεπε να γίνουν δημοψηφίσματα. Πολύ περισσότερο ήμουν επιφυλακτικός στα δημοψηφίσματα όπως έγιναν, δηλαδή εθνικά δημοψηφίσματα για το ευρωσύνταγμα. Έτσι όπως έγινε, ρωτήθηκαν οι πολίτες για το ευρωσύνταγμα και απάντησαν σε άλλες ερωτήσεις. Ο κ. Σιράκ ρώτησε για το ευρωσύνταγμα και οι πολίτες απάντησαν στο ερώτημα αν θέλουμε ή δε θέλουμε αυτόν που μας ρώτησε. Αντίστοιχα φαινόμενα είχαμε και στην Ολλανδία. Αν είναι λοιπόν να κάνουμε δημοψηφίσματα σε σχέση με αυτό το θέμα, καλό θα είναι να γίνουν σε ευρωπαϊκή κλίμακα, ώστε να πάρουμε απάντηση σε αυτό που τους ρωτάμε και όχι σε άλλο θέμα.