Πριν από λίγο καιρό, κάποια Ευρωπαϊκή αεροπορική εταιρία ζήτησε από κάποιον χρήστη αναπηρικής καρέκλας να συμπληρώσει ένα έντυπο με το οποίο παρείχε τη διαβεβαίωση ότι το παρουσιαστικό και η συμπεριφορά του δε θα ενοχλούσαν τους άλλους επιβάτες. Το έντυπο θα έπρεπε να συνυπογράφεται από γιατρό. Το εν λόγω άτομο αρνήθηκε να συμπληρώσει το έντυπο και η αεροπορική εταιρία αρνήθηκε να τον μεταφέρει. Παρομοίως σε διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες, άτομα με ειδικές ανάγκες ή οι οικογένειες που έχουν μέλη με ειδικές ανάγκες και επιθυμούν να εργαστούν σε άλλα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανακάλυψαν ότι δεν μπορούν να το κάνουν, επειδή δεν υπάρχει καμιά ή περίπου καμιά πληροφόρηση σχετικά με τα δικαιώματα κοινωνικής ασφάλισης, για να καλυφθεί το πρόσθετο κόστος που προκύπτει από την αναπηρία.
Τί σημαίνουν αυτά τα παραδείγματα ; Ότι παρά το γεγονός της καλύτερης αντιμετώπισης των Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες στα περισσότερα κράτη μέλη της Ε.Ε. σε σύγκριση με τη χώρα μας, παρά ταύτα υπάρχουν προβλήματα και στα επιμέρους κράτη μέλη που πρέπει να λυθούν, αλλά – πολύ περισσότερο – προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο, – όπως τα προβλήματα που ανέφερα, γιατί εκφεύγουν από τις αρμοδιότητες ενός μεμονωμένου κράτους μέλους. Δεν μπορεί η Ελλάδα για παράδειγμα, να λύσει το θέμα της μετακίνησης των Ελλήνων πολιτών που είναι άτομα με ειδικές ανάγκες στην Ευρώπη, αν δεν υπάρξει κοινοτική οδηγία εναρμόνισης των νομοθεσιών των κρατών μελών για το σκοπό αυτό.
Τα προβλήματα σε Κοινοτικό Επίπεδο υπάρχουν διότι το νομικό πλαίσιο είναι ανεπαρκές. Στις υπάρχουσες συνθήκες που διέπουν τη λειτουργία της Ε.Ε. δεν υφίσταται καμία ρητή αναφορά στην προστασία των ατόμων με ειδικές ανάγκες, που είναι τελικά οι “αόρατοι πολίτες” της Ευρ.Ενωσης. Το τεράστιο αυτό κενό γίνεται προσπάθεια να καλυφθεί περιστασιακά με χρήση του άρθρου 235 που προβλέπει ότι για θέματα πολύ σημαντικά είναι δυνατόν -περίπου κατ’εξαίρεση- να ληφθούν κάποια μέτρα, μετά από πρόταση της Επιτροπής και ομόφωνη απόφαση του Συμβουλίου Υπουργών. Πάνω στη διαδικασία που προβλέπει το άρθρο αυτό, στηρίχθηκαν μέχρι σήμερα οι περισσότερες δράσεις της Ένωσης. Παρά ταύτα το θεσμικό κενό εξακολουθεί να υφίσταται και αυτό εξηγεί την απουσία ουσιαστικής δράσης από την Ε.Ε. για τα άτομα με ειδικές ανάγκες.
Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι σήμερα, ό,τι υπάρχει από πλευράς Ε.Ε. για τα άτομα με ειδικές ανάγκες συμπυκνώνονται σε δύο πρωτοβουλίες : τα προγράμματα HORIZON και HELIOS. Το πρόγραμμα HORIZON με την εφαρμογή του αποβλέπει στη μείωση της ανεργίας μέσω της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας των ατόμων με ειδικές ανάγκες στην αγορά εργασίας και μέσω της συστηματικής τους κατάρτισης στις νέες τεχνολογίες.
Ανάλογους στόχους έχει και το πρόγραμμα HELIOS το οποίο λήγει το τέλος του 1996 και επιπρόσθετα , αποβλέπει στην προστασία των ατόμων με ειδικές ανάγκες και στην ομαλή επαγγελματική, κοινωνική και οικονομική ένταξή τους στο κοινωνικό σύνολο, τις επαγγελματικές και οικονομικές δραστηριότητες. Παράλληλα ενθαρρύνεται η συνεργασία των οργανώσεων των ατόμων με ειδικές ανάγκες, τόσο σε επίπεδο εθνικό όσο και σε επίπεδο διακρατικό για ανταλλαγή πληροφοριών κι εμπειριών καθώς και για την επίτευξη καλύτερου συντονισμού στην προώθηση των κοινών τους επιδιώξεων.
Στο μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα Κοινωνικής Δράσης 95-97 η Κομισιόν οχυρώθηκε δυστυχώς πίσω από τα νομικά προβλήματα που δημιουργεί η ανυπαρξία θεσμικού πλαισίου για να παρουσιάσει τελικά ένα πρόγραμμα άτολμο και για το λόγο αυτό ατελέσφορο και αναποτελεσματικό.
Έτσι, παρά το γεγονός ό,τι τα Άτομα με Ειδικές Ανάγκες αποτελούν το 10% του πληθυσμού της Ένωσης, οι προτάσεις της Κομισιόν μέχρι τέλους του 1997, εξαντλούνται στην αμοιβαία αναγνώριση της κάρτας parking, σε ανακοινώσεις για τη στάση των κρατών απέναντι στα άτομα με ειδικές ανάγκες και σε συστάσεις απλώς, για μία πιο θετική αντιμετώπιση εκ μέρους των κρατών μελών. Θέσεις δηλαδή, που χωρίς να είναι αρνητικές, ασφαλώς δεν αρκούν.
Πριν από ένα περίπου μήνα, η Επιτροπή Κοινωνικών Υποθέσεων του Ευρωκοινοβουλίου ενέκρινε ομόφωνα την έκθεσή μου. Εκθεση την οποία στη συνέχεια (16/1/96) ψήφισε και η ολομέλεια του Ε.Κ. Στην έκθεση αυτή περιλαμβάνονται 4 συγκεκριμένες προτάσεις, πέρα από τις προτάσεις της Κομισιόν, τις οποίες καλείται η Κομισιόν να υλοποιήσει. Προτάσεις που χωρίς να είναι ακραίες, είναι ωστόσο πιο θαρραλέες απ’αυτές της Κομισιόν και κυρίως εφικτές με το υπάρχον νομικό πλαίσιο.
Ποιές είναι αυτές οι προτάσεις:
1. Η Κομισιόν να υποβάλλει οδηγία για την εναρμόνιση των μέτρων ανθρωπιστικής και τεχνική βοήθειας όσον αφορά τα άτομα με ειδικές ανάγκες στα κράτη, μέλη έτσι ώστε να αίρονται τα εμπόδια που στην πραγματικότητα υπάρχουν (όπως αυτά που σας είπα για τα λεωφορεία και τα αεροπλάνα) για την ελεύθερη κυκλοφορία των ατόμων αυτών (εργαζομένων ή απλών πολιτών) μέσα στην Ένωση (βάσει των άρθρων 48 και 49 Ε.Ο.Κ. και 8Α της συνθήκης του Μάαστριχτ).
2. Να πιέσει η Κομισιόν για την συνέχιση του προγράμματος Helios II (που σήμερα, λόγω Γερμανίας, κινδυνεύει), προχωρώντας ταυτόχρονα σε όλες τις αναγκαίες αλλαγές, έτσι ώστε το πρόγραμμα να γίνει περισσότερο αποτελεσματικό (με ανεξαρτητοποίηση π.χ. από την Κομισιόν του Ευρωπαϊκού Forum των Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες).
3. Να σχεδιάσει και χρηματοδοτήσει ενημερωτική εκστρατεία (όπως κάνει για την τοξικομανία), σε όλα τα κράτη μέλη, εναντίον της προκατάληψης για τα άτομα με ειδικές ανάγκες και
4. Να προτείνει η Κομισιόν, μαζί με εμάς, το Κοινοβούλιο, την ενσωμάτωση στη νέα συνθήκη που θα προκύψει μετά την διακυβερνητική διάσκεψη του 1996, ειδικής ρήτρας για την αρχή της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως καταγωγής φύλου, θρησκείας, γλώσσας, ηλικίας και βεβαίως ανεξάρτητα, από το αν ο πολίτης είναι άτομο με ειδικές ανάγκες.
To E.K. στα πλαίσια της ψήφισης του ετήσιου προϋπολογισμού για το τρέχον έτος υιοθέτησε άλλη πρόταση με την οποία προβλέπεται από το 1996 οι δράσεις της κοινοτικής πρωτοβουλίας HORIZON που αφορούν τα άτομα με ειδικές ανάγκες να καταστούν χωριστή πρωτοβουλία απορροφώντας το 65% του συνόλου των κονδυλίων.
Με τον τρόπο αυτό θα διασφαλισθούν τα κονδύλια που αφορούν τα άτομα με ειδικές ανάγκες διότι με το σημερινό καθεστώς παρά τις σχετικές ευχές και προτροπές της Κομισιόν, μερικές κυβερνήσεις μεταξύ των οποίων και η ελληνική αδικούν τα άτομα με ειδικές ανάγκες διαθέτοντας πολύ λιγότερα από το αρχικά προβλεπόμενο ποσοστό του 65%.
Ολες αυτές οι κινήσεις είναι ασφαλώς προς θετική κατεύθυνση. Αλλά σε καμία περίπτωση δεν αρκούν. Πρέπει να γίνουν παρά πολλά βήματα για την εξασφάλιση πραγματικής ισοτιμίας για τα άτομα με ειδικές ανάγκες και την Ελλάδα και στην Ευρώπη.
Σε κάθε περίπτωση όπως δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι, η ισοτιμία των ατόμων με ειδικές ανάγκες δεν είναι μόνο θέμα κοινωνικής πολιτικής δημοκρατίας ή πολιτισμού. Είναι θέμα ευθύνης όλων μας απέναντι σε μια κατηγορία συνανθρώπων μας του ίσως πιο δόκιμα θα έπρεπε να αποκαλούνται όχι άτομα με ειδικές ανάγκες αλλά άτομα με ειδικές δυνατότητες. Γιατί πραγματικά διαθέτουν τεράστια αποθέματα τέτοιων δυνατοτήτων και είναι δική μας υποχρέωση να δημιουργήσουμε τις συνθήκες για την ανεμπόδιστη έκφραση και άσκηση τους.