Ποιο βιβλίο αδημονείτε να μεγαλώσει ο γιός σας για να του διαβάσετε ή για να του συστήσετε να διαβάσει;
Τον «Καπετάν Μιχάλη» του Νίκου Καζαντζάκη. Είναι ένα βιβλίο που με συγκίνησε από την παιδική μου ηλικία. Όχι μόνο διότι μου αρέσει ο συγγραφέας, ο Νίκος Καζαντζάκης. Αλλά και διότι αναφέρεται στην Κρήτη, τον τόπο της καταγωγής μου. Το κυριότερο όμως είναι ότι, μέσα από τον Καπετάν Μιχάλη, αναδεικνύονται αρχές και αξίες που αγγίζουν το δικό μου ψυχισμό: η αγάπη για την ελευθερία, το φιλότιμο, η λεβεντιά, ο έρωτας για την ίδια τη ζωή. Και θα πρόσθετα τη συνεχή πάλη για την υπέρβαση των δυσκολιών και για τη δημιουργία ενός νέου καλύτερου κόσμου.
Θα ‘λεγα λοιπόν στο γιο μου να διαβάσει αυτό το βιβλίο, όχι μόνο διότι είμαστε και οι δύο Κρητικοί. Κυρίως για να γνωρίσει το κλίμα της εποχής που περιγράφει ο Καζαντζάκης, αλλά και τις αξίες που διαπνέουν τον Καπετάν Μιχάλη.
Ποιο πιστεύετε ότι μπορεί να υπάρξει τελικά ως ένα θετικό εξαγόμενο σε σχέση με την πανδημία όσον αφορά τις πανδημίες άλλων εποχών;
Είναι δύο πιστεύω αυτά: Το ένα είναι ότι η μεγάλη πλειονότητα της ανθρωπότητας συνειδητοποίησε την πολύ σημαντική συνεισφορά των επιστημών της υγείας και των νέων τεχνολογιών στην αντιμετώπιση μιας πανδημίας. Χάρη σε αυτά δεν ζήσαμε τις τρομακτικές συνέπειες πανδημιών άλλων εποχών. Προβάλλουμε, βέβαια, τους αρνητές όλους τους τελευταίους μήνες. Η επιστημονική πρόοδος όμως είναι εδώ και μας προστατεύει. Το δεύτερο είναι ότι, μετά την πρωτόγνωρη εμπειρία του κορωνοϊού, η ανθρωπότητα βρίσκεται πλέον σε μεγαλύτερη ετοιμότητα να προλάβει ανάλογους μελλοντικούς κινδύνους ή, τουλάχιστον, να τους διαχειριστεί πιο αποτελεσματικά και με μικρότερες επιπτώσεις στις ζωές μας. Μην παρεξηγηθώ: Η πανδημία του κορωνοϊού άφησε βαθιές πληγές στην κοινωνία και την οικονομία. Διεθνώς και στην Ελλάδα. Γι’ αυτό το λόγο άλλωστε και η κυβέρνηση έχει δώσει τόσο μεγάλη έμφαση στη στήριξη τόσο της Δημόσιας Υγείας όσο της Οικονομίας. Από εκεί και πέρα όμως, όταν προσεγγίσουμε συγκριτικά άλλες πανδημίες του παρελθόντος, δεν μπορούμε παρά να νιώσουμε ευγνωμοσύνη για όλους όσους εργάστηκαν τόσο μέσα στα νοσοκομεία, όσο και έξω από αυτά, για την αντιμετώπιση αυτής της συμφοράς.
Πολλοί στοχαστές που υπήρξαν και πολιτικοί, όπως για παράδειγμα, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, μιλούσαν και επέμεναν για τη σημασία του πνευματικού προορισμού της Ευρώπης. Παρατηρείτε να έχει πραγματοποιηθεί ο στόχος αυτός;
Πολλοί πολιτικοί θεωρούν δευτερεύον το θέμα των αξιών ή των αρχών. Ή, ακόμα και όταν τις επικαλούνται, δεν τους προσδίδουν τη σημασία που τους αξίζει. Καμιά συλλογική οντότητα, μια τοπική κοινότητα, ένα έθνος, η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν μπορούν να προχωρήσουν, αν δεν στηρίζονται σε αξίες και σε συλλογικά οράματα τα οποία μπορούν να εμπνέουν τους πολίτες και ιδιαίτερα τους νέους. Η οικονομία, η ανάπτυξη, ο εκσυγχρονισμός των δομών ενός συστήματος κ.ο.κ., έχουν φυσικά τεράστια σημασία. Όλα όμως θα καταλήξουν μία ανέμπνευστη «διαχείριση», εάν δεν συνδυάζονται με μια «φλόγα» στην ψυχή των εκάστοτε ηγεσιών. Οι «πατέρες της Ευρώπης», όταν τη δημιούργησαν μέσα στα ερείπια του Β’ Π.Π. συγκινούνταν ακριβώς από τέτοιες αρχές: την ελευθερία, τη δημοκρατία, την ειρήνη, τη συνεργασία. Αντίστοιχη ήταν και η προσέγγιση διανοητών, όπως ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Από τότε που μίλησε για αυτά τα θέματα ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, το ευρωπαϊκό οικοδόμημα έχει ψηλώσει και μεγαλώσει αρκετά. Δεν είμαι, όμως, βέβαιος, ότι έγινε πάντα με το σωστό τρόπο. Ο ευρωσκεπτικισμός είναι μια απόδειξη. Αλλά και η δειλία απέναντι στον ευρωσκεπτικισμό είναι μια ακόμα απόδειξη. Για να συγκινήσουμε τους πολίτες και να τους κάνουμε να αισθανθούν την «υπόθεση Ευρώπη», δική τους υπόθεση, πρέπει να τους μιλήσουμε απλά και πρέπει να δείχνουμε κάθε μέρα για ποιο λόγο η ευρωπαϊκή ενοποίηση είναι για όλους εμάς ο μόνος δρόμος. Όχι μόνο για την ειρήνη. Όχι μόνο για ένα καλύτερο μέλλον στην οικονομία, με ένα ισχυρό κοινωνικό κράτος. Αλλά, παράλληλα, διότι αυτό απαιτούν η παγκοσμιοποίηση, οι νέες τεχνολογίες και οι μεγάλες περιβαλλοντικές προκλήσεις.
Ποιο ταξίδι ονειρευόσασταν να κάνετε ενώ ήσασταν παιδί και δεν το έχετε κάνει ακόμη;
Ε, εκτός Ευρώπης!… Από μικρός ήθελα να ταξιδέψω στη Νότια Αμερική και ιδιαίτερα στην Αργεντινή και τη Χιλή. Όχι μόνο γιατί είναι πολύ μακριά. Όχι μόνο γιατί υπάρχουν μια σειρά από αξιοθέατα να δεις. Αλλά και διότι θα ’θελα να δω από κοντά το μείγμα μιας κάποιας ευρωπαϊκής κουλτούρας με τις συνήθειες που υπήρχαν ή αναπτύχθηκαν σταδιακά σε αυτά τα μακρινά μέρη. Και ένα ακόμα μυστικό: Η λατρεία για το ποδόσφαιρο είναι ένας πρόσθετος λόγος που με κάνει να επιθυμώ να δω αυτές τις χώρες από κοντά!
Τι θεωρείτε ως αντίβαρο στην αφόρητη συχνά καθημερινότητα όλων μας ώστε να αξίζει τον κόπο να την υπομένει κανείς;
Δεν είναι εύκολη η απάντηση. Πιστεύω καταρχάς ότι είναι σημαντικό να ζει κανείς τη ζωή του στη βάση ορισμένων πανανθρώπινων αξιών, όπως η αγάπη, η αλήθεια, η ελευθερία, η δικαιοσύνη. Παράλληλα όμως, καθώς οι επιθυμίες, οι φόβοι, οι ελπίδες μας, είναι ατομικές, η απάντηση για το αντίβαρο, δεν μπορεί παρά να είναι και αυτή προσωπική. Και ένα χρήσιμο εργαλείο για την εξεύρεση αυτής της απάντησης είναι η ενδοσκόπηση. Μόνο εμείς γνωρίζουμε πώς θέλουμε να ζήσουμε τις ζωές μας. Κανείς δεν μπορεί να βρει την απάντηση για εμάς. Και, ακόμη και όταν αντιμετωπίζουμε μεγάλες δυσκολίες, μία γενναία ενδοσκόπηση μπορεί να μας δώσει ενδείξεις για το πώς μπορούμε να προχωρήσουμε μπροστά, με ένα τρόπο ο οποίος θα είναι σύμφωνος με τις δικές μας αρχές και αξίες. Μπορούμε έτσι λοιπόν, να αντλήσουμε τις δυνάμεις που θα μας βοηθήσουν να υπομείνουμε ακόμη και την πιο δύσκολη καθημερινότητα.