Οι πρόσφατες εξαγγελίες του πρωθυπουργού για την ανάγκη πρόσληψης μέρους των νέων εργαζομένων στο δημόσιο με συμβάσεις αορίστου χρόνου -υπό τον έλεγχο φυσικά του ΑΣΕΠ- και όχι με το σημερινό καθεστώς της μονιμότητας πήραν αμέσως μεγάλη δημοσιότητα και αντιμετωπίστηκαν ποικιλοτρόπως από πολιτικούς και φορείς. Την ίδια στιγμή, το ενδεχόμενο “άρσης της μονιμότητας” για μέρος έστω των νεοδιοριζόμενων στο δημόσιο, όπως συμβαίνει σήμερα στις ΔΕΚΟ, αντιμετωπίζεται θετικά από την πλειονότητα της κοινής γνώμης. Φαίνεται ότι είναι κοινώς αποδεκτή η ανάγκη μεταρρύθμισης του υπερτροφικού δημόσιου τομέα στη χώρα μας. Βέβαια, η κυβέρνηση παρουσίασε απλώς μία γενική πρόταση δίνοντας τροφή προς συζήτηση. Χρήσιμη σε αυτή τη συζήτηση είναι η παρουσίαση της κατάστασης σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ώστε να υπάρξουν συγκρίσεις και να εξαχθούν συμπεράσματα.
Πρώτον, η αντίληψη ότι ο δημόσιος τομέας λειτουργεί αποκλειστικά με μόνιμους δημόσιους υπαλλήλους επικρατεί σε ελάχιστες ευρωπαϊκές χώρες. Στο βαθμό μάλιστα που συμβαίνει στην Ελλάδα, ισχύει τελικά μόνο στη Μάλτα! Πράγματι, σύμφωνα με σχετικές μελέτες και όπως προκύπτει από τον πίνακα 1, το 93,4% των δημόσιων υπαλλήλων στην Ελλάδα έχουν καθεστώς μονιμότητας. Τα αντίστοιχα ποσοστά ποικίλλουν, όπως άλλωστε και τα συστήματα που ισχύουν σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Θα πρέπει όμως να συγκρατήσουμε το γεγονός ότι σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες και για προφανείς λόγους ευελιξίας του δημόσιου τομέα, πέρα από τους μόνιμους δημόσιους υπάλληλους, υπάρχουν και άλλες κατηγορίες υπαλλήλων που εργάζονται είτε με συμβάσεις αορίστου χρόνου, είτε με συμβόλαια ορισμένου χρόνου. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, μόνο το 35% των δημόσιων υπαλλήλων έχουν το καθεστώς της μονιμότητας, ενώ οι υπόλοιποι εργάζονται με συμβόλαια άλλου τύπου. Το βασικό κριτήριο που ξεχωρίζει τους μόνιμους δημόσιους υπαλλήλους είναι ότι αυτοί μόνο ασκούν κάποιου είδους δημόσια εξουσία στην χώρα τους. Στο Ηνωμένο Βασίλειο το καθεστώς του δημόσιου υπαλλήλου περιλαμβάνει ένα μικρό ποσοστό των εργαζομένων στο δημόσιο τομέα, εξαιρουμένων για παράδειγμα των εκπαιδευτικών, των οποίων η καριέρα επηρεάζεται και από τις κρίσεις του συλλόγου γονέων και κηδεμόνων κάθε σχολείου. Ίσως θα μπορούσαμε να πούμε ότι στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, οι μόνιμοι δημόσιοι υπάλληλοι είναι αυτοί που εργάζονται σε υπουργεία και ασκούν δημόσια εξουσία, οι δικαστές, οι αστυνομικοί και οι διπλωμάτες.
Δεύτερον, η έννοια της μονιμότητας υπαλλήλων στο δημόσιο τομέα δεν είναι πάντα το ίδιο αυστηρή σε όλα τα ευρωπαϊκά κράτη. Το δικαίωμα της μονιμότητας, για παράδειγμα, δεν είναι κατοχυρωμένο στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ολλανδία, τη Σλοβενία, τη Φινλανδία και τη Δανία. Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα ότι σε τέσσερις χώρες (Δανία, Φινλανδία, Σουηδία και Ηνωμένο Βασίλειο), υπάρχει δυνατότητα απόλυσης των δημόσιων υπαλλήλων, επειδή η επίδοσή τους είναι κακή ή απλά ανεπαρκής, με όρους ανάλογους με αυτούς που ισχύουν στον ιδιωτικό τομέα! Βέβαια και στις περιπτώσεις αυτές, πρέπει να επισημάνουμε ότι στην πράξη η προστασία των υπαλλήλων αυτών είναι πιο μεγάλη από τους εργαζόμενους στον ιδιωτικό τομέα. Σύμφωνα με τη σχετική έρευνα (πίνακας 2), σε πολλές χώρες η απόλυση του μόνιμου δημόσιου υπάλληλου γίνεται μόνο για κάποιο πειθαρχικό παράπτωμα (Γερμανία, Πορτογαλία, Ισπανία κλπ.), ενώ στις περισσότερες υπάρχει η δυνατότητα απόλυσης για λόγους επίδοσης. Η δυνατότητα αυτή είναι ουσιαστική και εφαρμόζεται σε κάποιες χώρες (π.χ. Ολλανδία), έστω σε άλλες (όπως στη χώρα μας) αποτελεί μόνο ένα θεωρητικό ενδεχόμενο που στην πράξη σπανίως εφαρμόζεται. Διαφορές υπάρχουν και σχετικά με τη δυνατότητα απόλυσης για οικονομικούς και οργανικούς λόγους (πίνακας 3). Τέτοια περίπτωση αποκλείεται σε κάποιες χώρες (Ελλάδα, Μάλτα, Κύπρος, Ισπανία, Γερμανία), ενώ σε άλλες προβλέπεται σαφώς (Ολλανδία, Δανία, Ουγγαρία, Φινλανδία κλπ).
Τρίτον, τα συστήματα που εφαρμόζουν διάφορες χώρες προκειμένου να ανταποκριθούν στην ανάγκη για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στο δημόσιο τομέα παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία. Στην Αυστρία για παράδειγμα, όλοι οι υπάλληλοι στο δημόσιο τομέα περνούν μία δοκιμαστική περίοδο, που μπορεί να φτάνει μέχρι και τα 6 χρόνια! Μόνο τότε, και φυσικά όχι όλοι, αποκτούν το καθεστώς της μονιμότητας. Στη Γαλλία πάλι, φαίνεται ότι ολοένα μεγαλύτερη βαρύτητα και εφαρμογή αποκτούν τα συμβόλαια ορισμένου χρόνου, συνήθως πενταετούς διάρκειας. Σκοπός της ρύθμισης αυτής είναι η προσωρινή πρόσληψη ικανών υπαλλήλων με ειδικό αυξημένο μισθολόγιο για την κάλυψη συγκεκριμένων αναγκών. Οι απολαβές είναι πολύ υψηλές, ώστε να υπάρχει ισχυρό κίνητρο για να εκδηλώσουν ενδιαφέρον εργαζόμενοι από τον ιδιωτικό τομέα.
Συμπερασματικά, η ευρωπαϊκή εμπειρία μας οδηγεί σε μία βασική διαπίστωση. Δεν υπάρχει μόνο ένα είδος εργασιακών σχέσεων στο δημόσιο τομέα. Ούτε άλλωστε υπάρχει ένας και μοναδικός κανόνας για το πώς μπορούμε να χειριστούμε το καθεστώς των δημοσίων υπαλλήλων. Η αλήθεια είναι ότι υπάρχει ένα ευρύτατο φάσμα σχετικών ρυθμίσεων από το οποίο μπορούμε να εμπνευστούμε, προκειμένου να δημιουργήσουμε το κατάλληλο σύστημα για τη χώρα μας. Είναι ανάγκη να σκεφθούμε αλλαγές που θα δημιουργήσουν μία διοίκηση πιο αποτελεσματική, πιο φιλική στον πολίτη και περισσότερο προσαρμοστική στις επιταγές της οικονομίας. Η συνταγματική αναθεώρηση μας δίνει και τη δυνατότητα και το χρόνο να δούμε αυτό το θέμα με ψυχραιμία και συναίνεση