Επίσκεψη στη χώρα μας πραγματοποιεί η Επιτροπή για την Πρόληψη Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης. Η επίσκεψη αυτή ακολουθεί ύστερα από έκθεση της ίδιας επιτροπής στις 20 Δεκεμβρίου του 2006 που εξέφραζε έντονη ανησυχία για τις συνθήκες που επικρατούν στις ελληνικές φυλακές, και κυρίως για την υπερπληρότητα και την κακομεταχείριση των κρατουμένων. Η έλλειψη χώρου είναι το κύριο ζήτημα που θα πρέπει να απασχολήσει την ελληνική δημόσια διοίκηση καθώς από εκεί πηγάζουν, κατά κύριο λόγο, και τα υπόλοιπα προβλήματα του σωφρονιστικού μας συστήματος. Εκτός του ότι συνδέεται άμεσα με τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, υπονομεύει τον ίδιο το σκοπό των φυλακών που είναι ο σωφρονισμός και η επανένταξη στην κοινωνία. Προσπάθειες για την αντιμετώπιση του προβλήματος έχουν γίνει και γίνονται, αλλά πρέπει να συνεχιστούν και προς άλλες κατευθύνσεις.
Η ανάγκη αποσυμφόρησης των σωφρονιστικών ιδρυμάτων δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο. Χαρακτηριστική είναι η επισήμανση του περιοδικού Economist ότι τα τελευταία 15 χρόνια στη Μ. Βρετανία, καθώς οι φυλακές γεμίζουν, τα επίπεδα υποτροπιασμού μετά την απελευθέρωση των εγκλείστων έχουν αυξηθεί από 50% σε 70%. Με άλλα λόγια οι φυλακές μετατρέπονται σε εργαστήρια παραγωγής εγκληματιών. Στη χώρα μας το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα οξύ. Το Κατάστημα Κράτησης Κορυδαλλού, με χωρητικότητα 640 θέσεων, έχει 2.262 εγκλείστους. Ένας δεσμοφύλακας είναι υπεύθυνος για 10 κρατούμενους και ο ζωτικός χώρος που αναλογεί σε κάθε φυλακισμένο είναι 0,70 τ.μ. όταν το ελάχιστο όριο που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι 7 τ.μ. Ανάλογη είναι η κατάσταση και στις υπόλοιπες φυλακές της χώρας όπου συνολικά 9.500 κρατούμενοι φυλάσσονται σε φυλακές δυναμικότητας 5.000 ατόμων.
Στον υπερπληθυσμό των ελληνικών φυλακών συμβάλλουν σημαντικά και οι αλλοδαποί κρατούμενοι, προερχόμενοι κυρίως από την Αλβανία, το ποσοστό των οποίων ανέρχεται στο 42%. Το αντίστοιχο ποσοστό αλλοδαπών κρατουμένων στη Μ. Βρετανία για παράδειγμα είναι μόλις 13%. Η λύση στο πρόβλημα φαίνεται απλή εκ πρώτης όψεως: να χτίσουμε κι’ άλλες φυλακές! Η πραγματικότητα όμως διαφέρει. Με τα σημερινά δεδομένα, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες των κρατουμένων, θα πρέπει να χτιστούν 10 νέες φυλακές, με συνολικό κόστος τουλάχιστον 250 εκατομ. ευρώ.
Η ρίζα του προβλήματος δεν βρίσκεται τόσο στο χτίσιμο περισσότερων σωφρονιστικών ιδρυμάτων όσο στον τρόπο που καταλογίζονται οι ποινές. Πιο συγκεκριμένα οφείλουμε να κατανοήσουμε ότι σκοπός της φυλάκισης είναι ο σωφρονισμός και η επανένταξη στην κοινωνία. Οι φυλακές πρέπει να χρησιμεύουν για όσους είναι πραγματικά επικίνδυνοι εγκληματίες. Για τους υπόλοιπους μέτρα όπως αυτά της ημιελεύθερης διαβίωσης ή της παροχής κοινωφελούς εργασίας είναι πιο αποτελεσματικά και παράλληλα βοηθούν τον κρατούμενο να επανενταχθεί ομαλά στην κοινωνία. Είναι παράλογο η Ελλάδα, μαζί με την Αλβανία και την Τουρκία, να είναι οι τρεις πρώτες χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης που επιβάλλουν τις σκληρότερες ποινές. Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι στη Γερμανία για το 60% των κλοπών επιβάλλονται χρηματικές ποινές και μόνο για το 8% εγκλεισμός, ενώ τα αντίστοιχα δικά μας ποσοστά είναι 0% και 64%!!
Ένα άλλο μέτρο για την αποσυμφόρηση των φυλακών που χρησιμοποιείται ήδη με επιτυχία στις ΗΠΑ, τη Μ. Βρετανία και τη Σουηδία είναι αυτό της ηλεκτρονικής παρακολούθησης (electronic tagging). Σύμφωνα με το μέτρο αυτό οι παραβάτες, φορώντας περιβραχιόνια που δεν μπορούν να αποχωριστούν, τίθενται σε παρακολούθηση και σε ορισμένες περιπτώσεις σε κατ’οίκον περιορισμό. Ίσως για τα δεδομένα της ελληνικής πραγματικότητας η εφαρμογή ενός τέτοιου μέτρου να ξενίζει, όμως πιστεύω πως η δογματική του απόρριψη, χωρίς προηγουμένως να εξετάσουμε όλες τις παραμέτρους, θα ήταν λάθος. Είναι μία εναλλακτική λύση για άτομα που έχουν έτσι κι αλλιώς καταδικαστεί σε περιορισμό της ελευθερίας τους. Δεν είναι προτιμότερο να εκτίουν μια πιο εξανθρωπισμένη ποινή μειώνοντας παράλληλα τις πιθανότητες υποτροπιασμού; Έπειτα διατηρείται ο αυστηρός έλεγχος των κρατουμένων, οι οποίοι, με τα σημερινά δεδομένα, είναι εντελώς ανεξέλεγκτοι μετά την προσωρινή αποφυλάκισή τους. Ορισμένοι εκμεταλλεύονται τις άδειες που τους δίνονται για να μην επανεμφανιστούν ποτέ. Πέραν των πλεονεκτημάτων στο θέμα του σωφρονισμού, το μέτρο αυτό έχει πολύ χαμηλότερο κόστος από αυτό της φυλάκισης. Στη Μ. Βρετανία, για παράδειγμα, το κόστος για τον εγκλεισμό ενός παραβάτη στη φυλακή ανέρχεται σε 24.000 λίρες το χρόνο, ενώ το αντίστοιχο ποσό για την ηλεκτρονική παρακολούθηση είναι 2.000 λίρες. Ας το δοκιμάσουμε έστω σε εθελοντική βάση δίνοντας το δικαίωμα επιλογής στους ίδιους τους κρατουμένους.
Όσο για το ζήτημα των αλλοδαπών κρατουμένων που επιβαρύνουν τις ελληνικές φυλακές πολύ σωστά η κυβέρνηση προωθεί διαπραγματεύσεις για τη διευκόλυνση της μεταφοράς κρατουμένων προς έκτιση της ποινής τους στις χώρες καταγωγής τους. Παράλληλα, η κυβέρνηση θα πρέπει να φροντίζει ώστε οι διαδικασίες απελάσεως να ξεκινούν το ταχύτερο δυνατό όσο ο αλλοδαπός βρίσκεται υπό κράτηση ώστε να μην παρατηρείται το σημερινό φαινόμενο ξένων παραβατών που έχουν εκτίσει την ποινή τους και οι οποίοι συνεχίζουν να βρίσκονται υπό κράτηση κάτω από άθλιες συνθήκες.
Συνοψίζοντας, ο βαθμός προόδου μίας χώρας φαίνεται έως ένα βαθμό από το σωφρονιστικό της σύστημα. Το νούμερο ένα πρόβλημα των ελληνικών φυλακών είναι ο υπερπληθυσμός. Για να λυθεί, πρέπει πρώτον να κάνουμε χρήση της ποινής του εγκλεισμού με μεγαλύτερη φειδώ. Δεύτερον, να ερευνήσουμε συστήματα εναλλακτικά του εγκλεισμού. Και τρίτον να αντιμετωπίσουμε άμεσα το θέμα των αλλοδαπών κρατουμένων. Πιθανόν μια ρύθμιση του ζητήματος να μην αποφέρει ψήφους είναι όμως θέμα δημοκρατίας και πολιτισμού.